W 1981r. w życie weszła ustawa o pracowniczych ogrodach działkowych powołująca do życia Polski Związek Działkowców, który przejął pieczę nad POD na terenie całego kraju. Wraz z powstaniem Związku i wprowadzeniem Regulaminu POD ujednolicono zasady zagospodarowania ogrodów- ich części wspólnych oraz indywidualnych działek. Wówczas wprowadzono także jasne zasady dotyczące dopuszczalnej w świetle przepisów prawa powierzchni altan wznoszonych przez działkowców i dokładnie je sprecyzowano. Sięgnięto w tym celu do zapisów Regulaminów POD, bowiem powszechnie obowiązujące prawo nie wyjaśniało wtedy wprost jaką dopuszczalną powierzchnię może posiadać altana - wynikała ona z przepisów jedynie w sposób dorozumiany. Stąd zaistniała potrzeba jej doprecyzowania w przepisach wewnętrznie obowiązujących w nowopowstałym PZD, aby usunąć wszelkie wynikające z niej wątpliwości czy problemy.

Pierwszy, historyczny Regulamin POD uchwalony przez Krajową Radę PZD w dn. 29.10.1981r. w § 45 stanowił, iż powierzchnia altany w obrysie ścian zewnętrznych nie może przekraczać 20m2 w ogrodach znajdujących się w granicach miast oraz 35m2 w ogrodach poza ich granicami. Warto więc zwrócić uwagę, że przepisy pierwszego Regulaminu obowiązującego na terenie Pracowniczych Ogrodów Działkowych wyznaczyły dość niską górną granicę dopuszczalnej powierzchni dla altan w ogrodach miejskich. Granica ta została podwyższona dopiero przepisami Regulaminu POD z 1989r., uchwalonego przez Krajową Radę PZD w dniu 25.11.1986r. W § 68 niniejszego Regulaminu czytamy, iż altana w POD w ogrodzie miejskim może mieć powierzchnię do 25m2, zaś w ogrodach podmiejskich - 35m2. Od tego momentu w każdym kolejnym Regulaminie POD i ROD aż do 2014r. powierzchnie te utrwaliły się i pozostawały niezmienne. Dodatkowo przepisy kolejnych regulaminów zobowiązywały działkowców do powiadomienia Zarządu o zamiarze wybudowania altany celem wcześniejszej akceptacji jej projektu, a w przypadku stwierdzenia naruszeń - do przerwania budowy bądź nawet do rozebrania źle postawionej altany.

Pracownicze ogrody działkowe od zawsze pełniły określone funkcje, przede wszystkim socjalną i rekreacyjną. Już w historycznej ustawie o pracowniczych ogrodach działkowych z 9 marca 1949r., a więc na długo przed powołaniem do życia Polskiego Związku Działkowców czytamy, że celem POD jest „stworzenie ludziom pracy i ich rodzinom możliwości wykorzystania wolnego czasu z pożytkiem dla zdrowia oraz poprawa ich sytuacji gospodarczej drogą uzyskania ziemiopłodów na potrzeby własnego gospodarstwa domowego". Te tradycyjne funkcje ogrodów podtrzymywane były każdą kolejną ustawą regulującą polskie ogrodnictwo działkowe (1981r., 2005r. i obecna). Ponadto regulacje regulaminów wskazywały na zakaz zamieszkiwania na działce w POD, co wyrażone wprost zostało w § 68 Regulaminu z 1989r., który mówił o zakazie przystosowania altany do stałego zamieszkania. Nawet pobieżna analiza tych przepisów jasno wskazuje na fakt, iż działka w POD była niejako „uzupełnieniem" właściwego gospodarstwa domowego, nie zaś samym gospodarstwem domowym, a co za tym idzie - nigdy nie miała służyć zamieszkiwaniu na niej. To właśnie bowiem z doniosłych funkcji społecznych ogrodów, które miały podnosić komfort i jakość życia pracowniczych rodzin, wypływały i w dalszym ciągu wypływają wszelkie przywileje działkowców, jak choćby odpowiednie zwolnienia podatkowe. Aby korzystać z tych przywilejów, rodzinny ogród działkowy musi nim pozostać wraz ze wszystkimi funkcjami jakie pełni- nie może więc zamienić się w osiedle domków jednorodzinnych.

Przepisy wewnątrzzwiązkowe w kwestii altan na indywidualnych działkach były więc od samego powstania PZD klarowne i jednoznaczne. W początkowej fazie istnienia Związku powierzchnia altan w ogrodach miejskich nieco mniejsza, ustaliła się następnie na niezmiennym poziomie 25m2 i 35m2 w ogrodach podmiejskich. Była to powierzchnia optymalna ze względu na rozmiary działek oraz ich rolę. Jak jednak wyglądały w tej kwestii wcześniej wspomniane przepisy powszechnie obowiązującego prawa i czy zagadnienie altan stanowiło kiedykolwiek przedmiot konkretnych zainteresowań prawa budowlanego?

W momencie powstania Polskiego Związku Działkowców w 1981r. obowiązywała ustawa prawo budowlane z 1974r.. Jak zostało napisane na wstępie, nie znajdziemy w niej przepisów wprost wskazujących na dopuszczalne wymiary altan w pracowniczych ogrodach działkowych. Wzmiankę na ten temat zobaczymy natomiast w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 20 lutego 1975r. w sprawie nadzoru urbanistyczno-budowlanego. W § 44 ust. 2 pkt 1 niniejszego rozporządzenia czytamy, że pozwolenia na budowę nie wymaga „altanka nie przystosowana do stałego zamieszkania na działkach w pracowniczych ogrodach działkowych". Nie ma w nim więc jasno określonych dopuszczalnych wymiarów altany, ustawodawca dał nam jednak wskazówkę jaką powinniśmy się kierować przy jej stawianiu. Wydaje się, że określenie „nie przystosowana do stałego zamieszkania" wskazuje właśnie przede wszystkim na niewielkie rozmiary tego typu budowli, ale także np. na brak doprowadzania kanalizacji do takiej altany. Znamiennym w każdym razie jest fakt, że rozporządzenie Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z 1975r. wprost wyraziło zasadę niezamieszkiwania na terenie pracowniczych ogrodów działkowych, uszczegółowioną w przepisach kolejnych Regulaminów POD od 1981r. począwszy.

Prawo budowlane uległo zmianie w 1994r., kiedy to w życie weszła nowa ustawa regulująca tę dziedzinę. Ustawa ta wyjaśniła i ostatecznie usankcjonowała wymiary altan dopuszczalnych do postawienia na terenie ogrodów. Art. 29 ust. 1 pkt 6 ogłoszonego tekstu stanowi wyraźnie, iż „pozwolenia na budowę nie wymaga budowa altan i obiektów gospodarczych na działkach w POD o powierzchni zabudowy do 25m2 w miastach i 35m2 poza granicami miast". Ustawa prawo budowlane uregulowała więc dopuszczalną powierzchnię altan w sposób analogiczny do tej unormowanej regulaminami POD, ujednolicając w ten sposób i wyjaśniając wszelkie wątpliwości dotyczące tej ważnej dla działkowców kwestii.

Jak wynika z powyższej analizy, od chwili powstania Polskiego Związku Działkowców w 1981r. obowiązujące przepisy w kwestii altan i dopuszczalności zamieszkania na działce w ROD pozostają niezmienne. Od samego początku jasno wskazywały na brak możliwości zamieszkania na terenie ogrodu i budowania altany w sposób umożliwiający zamianę ją w dom mieszkalny. Już pierwsze przepisy wewnątrzzwiązkowe potwierdzały tę oczywistą zasadę. Rozwijana była ona w kolejnych aktach wewnętrznych PZD, jako doprecyzowanie wskazówek wypływających z prawa budowlanego i w/w rozporządzenia Ministra Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska. W 1994r. zasada została wprost wyrażona i usankcjonowana przepisami prawa powszechnie obowiązującego, kończąc w tej sprawie wszystkie ewentualne spory wynikające z dotychczasowego dorozumianego uregulowania tej kwestii. Obecnie, mocą ustawy 13 grudnia 2013r. dopuszczalna powierzchnia altan w ogrodach miejskich i podmiejskich została zrównana do 35m2. Na terenie ROD nie może istnieć obiekt większy, choćby wzniesiony został przed wejściem w życie tejże ustawy. Wynika to i stanowi naturalną konsekwencję utrwalonych na przestrzeni kilkudziesięcioletniego funkcjonowania PZD regulacji i praktyki.

Anna Ślusarczyk
OZ Świętokrzyski